از فیلم مردم‌نگارانه تا شبه‌مستند (نقدی بر فیلم شهر زنان)

فیلم شهر زنان(1377) اثر عطاالله حیاتی، در قالب فیلمی داستانی به ‌آیین برف‌چال در روستای آب‌اسک آمل اشاره می‌کند. در این اثر، یک آیین سنّتی به شیوۀ «نمایشی‌شده» بازسازی‌ می‌شود. با توجه به ورود اثر به حوزۀ‌ آیین‌ها و فرهنگ بومی‌ مردم یک منطقۀ واقعی، استفاده از فیلم‌های مستند، تأکید بر واقعی بودن داده‌های فیلم و همچنین طبقه‌بندی این اثر در گروه «فیلم‌های میانه»، این فیلم با نگاه مردم‌نگارانه و با معیار نقد یک فیلم مستند نقد می‌شود. با توجه به فقر مستندات در زمینۀ مطالعات مردم‌شناختی ایران، هر اثر شبه‌مستند یا میانه‌ای ممکن است اثری مستند در حوزۀ مردم‌نگاری و بر همین اساس قابل استناد و واقعی تلقی شود، لزوم نقد این دست آثار در تأکید بر اهمیت پژوهش علمی، پیش از تولید هر فیلمی در حوزۀ مردم‌شناسی است. فیلم‌ساز با گذشتن از کنار اعتقادهای مردم منطقه و با نمایش جزئیات غیرواقعی از آیین، بدون توجه به اهمیت پژوهش‌های علمی و دقیق در این زمینه، نه‌تنها از بافت جامعه‌ای که تصویر می‌کند، بسیار دور افتاده ‌است، بلکه با ارائۀ داده‌های فرضی، باعث به‌وجود آمدن برداشت‌های اشتباه متعدد در مخاطب و بروز سوءتفاهم در مردم منطقه می‌شود. هدف نوشتار حاضر، علاوه بر نقد مردم‌نگارانۀ این فیلم، تأکید بر اهمیت تشخیص نوع یک اثر پیش از نقد آن است.